Waarom voelt het alsof je altijd moet bewijzen dat je erbij hoort? Deze vraag intrigeert me, niet alleen voor mezelf, maar ook voor generaties die vanaf de jaren ’60 en ’70 naar Nederland kwamen om bij te dragen aan de samenleving. Een gesprek dat ik jaren geleden had met een professor bleef me altijd bij. We spraken over geschiedenis: slavernij, migratie, discriminatie, maar ook over de rol van zichtbare verschillen.
Hij stelde een vraag die me aan het denken zette:"Waarom koos Nederland in de jaren ’60 en ’70 voor gastarbeiders uit Marokko en Turkije, en niet uit landen dichterbij, zoals Polen of Italië?
Beeld Fernando Pereira/Anefo/Stadarchief Amsterdam
Ik had hier nooit eerder bij stilgestaan. Het antwoord was confronterend. Het ging niet alleen om economie of politiek, maar ook om iets dat nooit hardop werd uitgesproken: zichtbare verschillen maakten deze mensen “praktisch” en “controleerbaar” in de ogen van de Nederlandse overheid.
Waarom zichtbare verschillen toen “handig” waren
In de jaren ’60 had Nederland een groot arbeidstekort. Gastarbeiders werden binnengehaald om dit op te lossen. Maar waarom specifiek uit Marokko en Turkije? Het antwoord ligt deels in geopolitieke en economische overwegingen, maar ook in de zichtbare verschillen tussen deze groepen en de Nederlandse bevolking.
Gemakkelijk te onderscheiden: Gastarbeiders uit Marokko en Turkije verschilden in uiterlijk, taal en religie. Dit maakte hen “zichtbaar anders” en daardoor makkelijk te herkennen.
Het idee van tijdelijk: Deze verschillen versterkten het idee dat deze mensen slechts tijdelijke werkkrachten waren. Alles – van hun huisvesting in pensions of barakken tot hun beperkte rechten – was gericht op hun terugkeer naar het land van herkomst.
Migranten uit Italië en Spanje kwamen in dezelfde periode naar Nederland. Zij werden minder “anders” gevonden vanwege hun gedeelde religie (katholicisme) en een meer “Europese” uitstraling. Hierdoor werden zij sneller geaccepteerd in de samenleving en waren ze minder zichtbaar in negatieve zin.
Wat tijdelijk leek, werd echter blijvend. Deze ‘gasten’ brachten hun gezinnen over, bouwden een leven op en werden een vast onderdeel van Nederland. Toch bleef hun “zichtbaarheid” een barrière, zelfs voor hun kinderen en kleinkinderen die hier zijn opgegroeid.
Zichtbare verschillen in het integratiedebat
Decennia later blijven die zichtbare verschillen een centraal punt in politieke discussies over wat vaak een "integratieprobleem" wordt genoemd. Maar ligt het probleem wel bij de mensen zelf? Of is het een systeem dat niet meebeweegt met een diverse samenleving?
Wat we moeten begrijpen:
“Integratieprobleem” is een frame. Het legt de verantwoordelijkheid bij individuen, terwijl systemen zoals het onderwijs, arbeidsmarkt, beleid, niet zijn ingericht op een diverse maatschappij.
Politiek problematiseert verschillen. Discussies over huidskleur, religie en taal versterken het wij-zij-denken, terwijl het gesprek zou moeten gaan over gelijke kansen.
Het echte probleem is structureel. Ongelijke toegang tot kansen in onderwijs, werk en beleid vraagt om een andere aanpak. Het vraagt om systemen die inclusie centraal stellen, in plaats van aanpassing van mensen.
De keuze ligt bij ons
Zichtbare verschillen hoeven geen barrière te zijn. Ze kunnen een kracht worden als we durven kiezen voor structuren die inclusiviteit ondersteunen. Dit betekent stoppen met denken in termen van “integratieproblemen” en beginnen met het bouwen van een samenleving waarin iedereen zich thuis voelt.
Wat kies jij? Zien we zichtbare verschillen als een probleem, of als een kans?
Ik hoor graag je gedachten. Samen kunnen we werken aan een inclusieve toekomst.
Comments