In de jaren ’90 luisterde ik als jonge meid met mijn moeder, die maatschappelijk werk deed, naar gesprekken over de integratie van de eerste generatie Marokkaanse Nederlanders. Er was hoop, er was strijd, en bovenal was er het idee dat we op weg waren naar een samenleving waarin iedereen, ongeacht afkomst, een plek zou vinden. Maar vandaag de dag voelt het alsof we weinig vooruitgang hebben geboekt. Het wij-zij-denken is niet verdwenen; het lijkt zelfs dieper in onze samenleving geworteld dan ooit.
Het is pijnlijk om te zien dat dit denken nog steeds leidend is, dat het "anders-zijn" nog steeds een reden is voor wantrouwen, vooroordelen en uitsluiting. Wat we hebben, is geen integratieprobleem – het is een crisis van uitsluiting en polarisatie. Door keer op keer te spreken over “probleemgroepen” en “integratieproblemen,” houden we een denkpatroon in stand waarin bepaalde mensen altijd als de "ander" worden gezien, nooit helemaal erbij horend.
De gevaarlijke erfenis van wij-zij denken
Wij-zij-denken is allesbehalve een onschuldige gewoonte. Dit denken verankert zich diep in ons beleid, in onze gemeenschappen, in onze woorden en daden. Het zorgt ervoor dat mensen met een migratieachtergrond structureel buitengesloten worden, zelfs als ze hier geboren en getogen zijn. Het creëert een Nederland waarin sommige mensen altijd een stap extra moeten zetten om “Nederlander” genoemd te worden, terwijl anderen die erkenning als vanzelf krijgen.
Denk aan hoe we over integratie spreken: als een probleem dat “zij” moeten oplossen, als een proces waarin mensen met een andere achtergrond zich moeten aanpassen aan een norm die “wij” bepalen. Dit legt de verantwoordelijkheid volledig bij migranten, zonder oog te hebben voor de structurele barrières die hen in de weg staan. En die barrières zijn reëel: discriminatie op de arbeidsmarkt, ongelijke onderwijskansen, vooroordelen in de rechtspraak, en zelfs beleid dat de rechten en loyaliteit van mensen met een dubbele nationaliteit in twijfel trekt. Het gevolg? Een samenleving waarin racisme en discriminatie sluipenderwijs genormaliseerd worden.
De “ander”
Zolang we blijven vasthouden aan dit frame van “de ander,” creëren we geen inclusieve samenleving. Inclusie betekent dat iedereen, echt iedereen, dezelfde rechten en kansen heeft, zonder uitzondering. Maar wanneer zelfs taalgebruik als “integratiecrisis” nog de boventoon voert, is het duidelijk dat we als samenleving nog ver verwijderd zijn van deze idealen.
We moeten het wij-zij-denken achter ons laten. Niet door het te negeren of met oppervlakkige oplossingen, maar door echt werk te maken van gelijkheid. Dit betekent beleid dat structurele ongelijkheid aanpakt, taal die iedereen dezelfde waarde toekent, en het creëren van systemen waarin afkomst of religie niet bepalen hoe ver je kunt komen.
En nu radicaal zijn
Wat hebben we nodig? Radicale eerlijkheid en moed om onszelf aan te kijken en de ongemakkelijke waarheid te erkennen. Dat wij-zij-denken diep verweven zit in onze samenleving en dat we niet met halve maatregelen verder kunnen. We moeten kiezen voor radicale inclusie – een visie waarin iedereen telt en waarin diversiteit niet wordt gezien als probleem dat “opgelost” moet worden, maar als een kracht die ons versterkt.
Dit betekent:
Het taalgebruik doorbreken – Onze woorden creëren de werkelijkheid. Door de manier waarop we over integratie en “de ander” praten, in media en in beleid, kunnen we óf ongelijkheid versterken, óf echte gelijkheid bevorderen.
Structurele ongelijkheid aangeven en aanpakken – Vooroordelen en discriminatie moeten niet alleen erkend worden, maar structureel aangepakt. Dit betekent dat we bereid zijn de ongemakkelijke waarheden onder ogen te zien over hoe systemen nu werken en waarom.
Diversiteit omarmen als norm – We moeten stoppen met diversiteit als een “bijzonderheid” te zien. Het is geen afwijking; het is een feit en een verrijking van onze samenleving.
Geen wij-zij meer
Het is tijd om te stoppen met halfslachtige oplossingen en oprecht te bouwen aan een Nederland waarin iedereen een plek heeft. Geen tijdelijke, voorwaardelijke plek, maar een echte plek. Een Nederland waarin het niet uitmaakt waar je vandaan komt of hoe je eruitziet, maar waar iedereen zich onderdeel voelt van één gemeenschap.
De toekomst van ons land hangt af van deze keuze. Willen we terug naar de jaren ’90, toen integratie nog als een “probleem” werd gezien? Of zijn we bereid om dat wij-zij-denken radicaal achter ons te laten en een samenleving te creëren waar het enige “wij” iedereen omvat? Ik kies voor het laatste en ik hoop dat Nederland dat ook doet.
Comments